Czym są choroby układu krążenia?

Czym są choroby układu krążenia?

Choroby układu krążenia (ChUK) zwane także chorobami sercowo-naczyniowymi to schorzenia prowadzące do uszkodzenia narządów i tkanek wchodzących w skład układu sercowo-naczyniowego tj. serca, naczyń krwionośnych czyli tętnic, żył i naczyń włosowatych. Są główną przyczyną zgonów na świecie. Szacuje się, że rocznie w naszym kraju z powodu problemów z układem sercowo-naczyniowym umiera około 200 tys. osób.

W Polsce według raportu GUS choroby układu krążenia stanowiły 36% wszystkich zgonów, ale jak informują eksperci z Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, aż 80% z tych przypadków można byłoby zapobiec.

Jakie są główne objawy chorób układu krążenia?

Aby zapobiec chorobie, niezbędne jest regularne wykonywanie badań kontrolnych. W początkowym okresie ChUK nie wykazują bowiem żadnych widocznych objawów. Bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg może trwać przez wiele lat. Zaniepokojenie powinny wzbudzić takie objawy jak:

• uczucie duszności,
• szybsze męczenie się,
• bóle w klatce piersiowej,
• uczucie kołatania serca,
• omdlenia,
• bóle i zawroty głowy.

W takich przypadkach niezbędna jest konsultacja lekarska, bowiem objawy te są mało specyficzne i mogą występować także w innych chorobach.

Najczęstsze choroby układu krążenia

Do najczęściej występujących chorób układu krążenia zalicza się:

• Nadciśnienie tętnicze – stan, w którym ciśnienie tętnicze krwi jest wyższe niż przyjęta górna granica 140/90 mmHg. Uważa się, że ponad jedna czwarta ludności na całym świecie żyje z nadciśnieniem, co daje łącznie ponad miliard ludzi. Ze względu na liczne powikłania sercowo-naczyniowe, nerkowe, oczne i poznawcze, nadciśnienie tętnicze jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do globalnego obciążenia chorobami i odpowiedzialnym za nawet 10 milionów zgonów rocznie na świecie. Wbrew ogromnemu znaczeniu nadciśnienia tętniczego wynikającemu z tak wysokiej częstości występowania i ogromnego wpływu na zdrowie na całym świecie, świadomość choroby jest niska u osób dotkniętych chorobą. Mniej niż co drugi pacjent wie o swoim stanie chorobowym, a mniej niż 40% pacjentów w Europie, pomimo leczenia przeciwnadciśnieniowego, nie osiąga ciśnienia krwi poniżej 140/90 mmHg. Wysokie spożycie sodu, niskie spożycie potasu, spożycie alkoholu, otyłość, brak aktywności fizycznej i niezdrowa dieta to główne czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia.
• Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – nadmierne poszerzenie i nieprawidłowe skręcanie się żył, w wyniku czego dochodzi do zaburzenia przepływu krwi. Konsekwencją tego jest zakrzepica żył głębokich oraz zatorowość płucna.
• Dyslipidemie – czyli zaburzenia dotyczące stężenia lipidów we krwi. Ze zwiększonym ryzykiem wiąże się wzrost całkowitego stężenia cholesterolu we krwi >5,0 mmol/l ( >190 mg/dl) lub zaburzone proporcje jego frakcji: wzrost stężenia cholesterolu LDL >3,0 mmol/l (>115 mg/dl), wzrost stężenia triglicerydów > 1,7 mmol/l (>150 mg/dl), spadek cholesterolu HDL <1,0 mmol/l (<40 mg/dl) u mężczyzn i <1,2 mmol/l (<46 mg/dl) u kobiet.
• Miażdżyca – odkładanie się złogów lipidowych w ścianach naczyń zwłaszcza w tętnicach, co prowadzi do zmniejszenia ich światła, a w efekcie niewydolności krążenia.
• Niewydolność serca – stan, w którym serce nie jest w stanie zapewnić organizmowi niezbędnych ilości krwi niosącej tlen i składniki odżywcze. Powoduje to osłabienie, łatwe męczenie się nawet przy niewielkim wysiłku oraz duszność występującą przy wysiłku, w spoczynku lub w nocy.
• Choroba niedokrwienna serca – inaczej określana mianem choroby wieńcowej, jest zespołem chorobowym charakteryzującym się stałym lub napadowym niedokrwieniem serca spowodowanym znaczącym zwężeniem (niekiedy – zamknięciem) światła tętnic wieńcowych, odżywiających mięsień serca. Objawia się silnym bólem w klatce piersiowej i uczuciem ucisku w klatce piersiowej, które nasilają się w sytuacjach stresowych oraz przy wysiłku fizycznym.
• Zawał serca – stan, w którym na skutek niedotlenienia dochodzi do martwicy części mięśnia sercowego. Najczęstszą przyczyną zawału serca jest miażdżyca, w przebiegu której dochodzi do zamknięcia tętnicy wieńcowej przez blaszkę miażdżycową.
• Udar mózgu – stan, w którym w wyniku zahamowania dopływu krwi do naczyń mózgowych dochodzi do obumarcia części mózgu.
• Zaburzenia rytmu serca:
  • tachykardia, czyli przyspieszenie rytmu,
  • bradykardia, czyli zwolnienie rytmu,
  • częstoskurcze napadowe,
  • skurcze dodatkowe.

• Oprócz tego do tej grupy zaliczane są również: wady zastawek, niewydolność żył, przewlekłe niedokrwienie kończyn, obrzęk limfatyczny, choroby tętnic obwodowych, choroba reumatyczna serca.

U wielu pacjentów zdarza się, że jednocześnie występuje kilka z tych chorób, co wymaga pogłębionej diagnostyki i opieki wielospecjalistycznej.

Co prowadzi do pojawienia się ChUK?

Największe znaczenie w rozwoju ChUK mają:

• wiek – mężczyźni po 45 roku życia, kobiety po 55 roku życia,
• predyspozycje genetyczne (występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub chorób tętnic na podłożu miażdżycy),
• płeć (większe ryzyko u mężczyzn niż u kobiet przed menopauzą),
• nieprawidłowe odżywianie się,
• brak lub niska aktywność fizyczna,
• palenie papierosów i inne używki (alkohol),
• podwyższone ciśnienie tętnicze,
• zwiększone stężenie cholesterolu LDL (LDL-C) w osoczu,
• zwiększone stężenie triglicerydów (TG),
• stan przedcukrzycowy lub cukrzyca,
• nadwaga i otyłość,
• długotrwały stres.

Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego kategoryzują pacjentów pod względem ryzyka wystąpienia ChUK na pięć głównych grup:

1. Osoby potencjalnie zdrowe (osoby bez stwierdzonej choroby sercowo-naczyniowej związanej z miażdżycą, cukrzycy, przewlekłej choroby nerek, rodzinnej hipercholesterolemii)
   • < 50 lat (ryzyko niskie do wysokiego);
   • 50-69 lat (ryzyko niskie do bardzo wysokiego);
   • ≥70 lat (ryzyko niskie do bardzo wysokiego).
2. Pacjenci z przewlekłą chorobą nerek
   • umiarkowana (eGFR 30−44 ml/min/1,73 m² oraz >albumina/kreatynina 300) (wysokie ryzyko);
   • ciężka (eGFR <30 ml/min/1,73 m² oraz albumina/kreatynina >30) (bardzo wysokie ryzyko)
3. Pacjenci z rodzinną hipercholesterolemią (wysokie ryzyko)
4. Pacjenci z cukrzycą typu II lub pacjenci z cukrzycą typu I trwającą > 40 lat
   • dobrze kontrolowana, trwająca <10 lat, bez uszkodzenia narządu końcowego oraz bez dodatkowych czynników ryzyka (umiarkowane ryzyko);
   • cukrzyca, ale bez choroby sercowo-naczyniowej związanej z miażdżycą i/lub ciężkim uszkodzeniem narządu końcowego oraz niespełniający kryteriów umiarkowanego ryzyka (wysokie ryzyko);
   • cukrzyca z chorobą sercowo-naczyniową i/lub ciężkim uszkodzeniem narządu końcowego (GFR <45 ml/min/1,73 m2 niezależnie od albuminurii; eGFR 45–59 ml/min/1,73 m² oraz mikroalbuminuria – albumina/kreatynina 30–300 mg/g; białkomocz – albumina/kreatynina >300 mg/g; obecność choroby mikronaczyniowej w co najmniej 3 lokalizacjach (np. mikroalbuminuria plus retinopatia plus neuropatia) (bardzo wysokie ryzyko)
5. Pacjenci z chorobą sercowo-naczyniową związaną z miażdżycą stwierdzoną w koronarografii, USG tętnic szyjnych lub tomografii komputerowej (bardzo wysokie ryzyko ChUK)

Co zrobić aby zapobiec rozwojowi ChUK?

Eliminacja z naszego życia wszystkich czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi ChUK jest najlepszym sposobem uniknięcie zachorowaniom. Ważne jest, by zasady profilaktyki wprowadzać jak najwcześniej, jeszcze przed wystąpieniem objawów.

Zaliczają się do nich:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (utrzymywanie BMI 20–25 oraz obwodu talii poniżej 94 cm u mężczyzn i poniżej 80 cm u kobiet),
• rezygnację z używek, takich jak alkohol i palenie tytoniu,
• regularne wykonywanie badań profilaktycznych, takich jak morfologia krwi obwodowej, lipidogram, stężenie kreatyniny, stężenie glukozy i EKG serca,
• unikanie długotrwałego stresu, lub jego redukcja za pomocą zdrowych metod np. dbanie o higienę snu, work-life balance, oddechowe techniki relaksacyjne,
• regularne sprawdzanie ciśnienia tętniczego i utrzymywanie go na poziomie poniżej 140/90 mmHg, zwłaszcza jeżeli w naszej rodzinie zdarzały się przypadki tej choroby.
• stosowanie zdrowej, dobrze zbilansowanej diety opartej na pełnoziarnistym pieczywie, płatkach zbożowych, kaszach i makaronach razowych, zamiana przetworów mięsnych i mięsa czerwonego na drób, ryby, nasiona roślin strączkowych i jaja, spożywanie różnokolorowych warzyw i owoców (min. 400 g/dzień), unikanie cukru, słodkich napoi i słodyczy, ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie,
• regularna aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności (co najmniej 150 min./tydz. wysiłku aerobowego) lub o dużej intensywności (co najmniej 75 min./tydz.),

Kluczem do zmniejszenia ryzyka wystąpienia ciężkich objawów takich jak udar mózgu, zawał serca, pęknięcie tętniaka lub amputacja kończyn, które niosą za sobą miażdżyca, niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca czy choroby naczyń mózgowych, jest wczesna diagnostyka.

Wszystkie ChUK, jeśli zostaną stwierdzone wymagają stałej kontroli lekarzy specjalistów medycyny rodzinnej, kardiologa, diabetologa, angiologa i innych specjalności.

Pamiętajmy, choroby cywilizacyjne w dużej mierze są spowodowane niezdrowym stylem życia, na który mamy wpływ.

Poznaj wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu secowo-naczyniowego w praktyce klinicznej

Autor:
Lek. Chmielewska Małgorzata
Koordynator medyczny Grapa Medica, specjalista chorób wewnętrznych i medycyny rodzinnej

Warto wiedzieć, że są programy profilaktyczne, które umożliwiają bezpłatne badania w kierunku wykrywania ChUK. W ramach programu możesz np. bez kolejki wykonać bezpłatnie badania laboratoryjne. Zapytaj swojego lekarza POZ, sprawdź na stronie internetowej swojej przychodni POZ – warto się badać. Lepiej zapobiegać niż leczyć.