Rola kardiologa w rozpoznawaniu CHUK

Jakie choroby z grupy CHUK najczęściej rozpoznaje kardiolog?

Kardiolog pełni istotną rolę zarówno jako pierwszy kontakt medyczny który rozpoznaje CHUK jak i w opiece nad pacjentem z rozpoznanymi CHUK. Powszechnie dostępna wiedza na temat objawów chorób serca i naczyń sprawia, że pacjenci, którzy doświadczają niepokojących objawów kierują swoje kroki bezpośrednio do gabinetu kardiologa. Podejrzenie rozpoznania CHUK lub rozpoznanie wstępne CHUK stawiane jest także często przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarza opieki specjalistycznej, który niezależnie od rozpoczęcia leczenia może skierować pacjenta do specjalisty kardiologa.

Kardiolog ustala rozpoznanie i wraz z pacjentem planuje dalsze postępowanie obejmujące diagnostykę i leczenie. Najczęściej rozpoznawanymi przez kardiologa chorobami CHUK są nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, zaburzenia gospodarki węglowodanowej, otyłość i nikotynizm. Wynika to przede wszystkim z faktu, że są to główne problemy zdrowotne Polaków, których znaczenie jest niestety niedoceniane przez pacjentów. Na nadciśnienie tętnicze choruje w Polsce 11 mln osób, na zaburzenia lipidowe – 19 mln Polaków, na cukrzycę – 3 mln Polaków i na otyłość – 7 mln Polaków. Sprawia to, że niezależnie od powodu wizyty są to najczęściej rozpoznawane choroby sercowo-naczyniowe.

Dokładnie zebrany wywiad a także przeprowadzone przez kardiologa badanie przedmiotowe z pomiarem ciśnienia tętniczego, masy ciała często pozwalają na postawienie rozpoznania już na pierwszej wizycie. W pozostałych przypadkach konieczne może być wykonanie badań dodatkowych, do których należą: EKG (elektrokardiogram), badania laboratoryjne krwi i moczu, ECHO (echokardiografia = USG serca), monitorowanie dobowe ciśnienia tętniczego (ABMP, holter RR), monitorowanie dobowe EKG (holter EKG), badanie wysiłkowe, USG z oceną dopplerowską tętnic obwodowych (tętnic szyjnych, tętnic nerkowych, tętnic kończyn dolnych) a także badania obrazowe – radiogram (RTG), tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MR) klatki piersiowej. W szczególnych przypadkach ustalenie rozpoznania będzie wymagało wykonania badań inwazyjnych prowadzonych w ramach hospitalizacji.

Wiodącymi chorobami rozpoznawanymi w gabinecie kardiologa na podstawie przeprowadzonych badań dodatkowych są:

• Nadciśnienie tętnicze i uszkodzenia narządowe wynikające z nadciśnienia tętniczego;
• Zaburzenia gospodarki lipidowej pod postacią hipercholesterolemii lub hipertrójglicerydemii;
• Zaburzenia gospodarki węglowodanowej pod postacią nieprawidłowej glikemii na czczo, nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy;
• Zaburzenia rytmu serca – nadkomorowe pobudzenia przedwczesne, komorowe pobudzenia przedwczesne, migotanie przedsionków, bradykardia zatokowa;
• Choroba niedokrwienna serca – choroba wieńcowa i inne postaci zaburzeń powodujących niedokrwienie mięśnia sercowego i objawy dławicowe;
• Niewydolność serca – pogorszenie funkcji skurczowej lub rozkurczowej mięśnia sercowego skutkujące wystąpieniem objawów takich jak duszność i obrzęki;
• Wady zastawkowe, wśród których najczęstszą postać stanowi zwężenie zastawki aortalnej;
• Miażdżyca tętnic obwodowych mogąca powodować zaburzenia przepływu krwi w tętnicach szyjnych, nerkowych i tętnicach kończyn dolnych.

W jakiej sytuacji pacjent powinien udać się na wizytę do kardiologa?

Istnieje szereg powodów, dla których warto odwiedzić kardiologa. Wizyta kardiologiczna może mieć charakter wizyty profilaktycznej, która będzie skierowana do osoby zdrowej, w celu oceny jej indywidualnego ryzyka CHUK. Wizyta taka w razie potrzeby może być uzupełniona o wykonanie badań dodatkowych. Podczas wizyty pacjent dowiaduje się czy występują u niego czynniki ryzyka wystąpienia chorób serca i naczyń a także jak zapobiegać rozwojowi chorób w oparciu o prowadzony styl życia. Wczesne rozpoznanie obszarów, w których możliwe jest wprowadzenie interwencji w zakresie zmiany stylu życia, pozwala często na uniknięcie rozwoju CHUK i konieczności leczenia farmakologicznego. Wizyta o charakterze profilaktycznym znajduje uzasadnienie u każdego człowieka, a w szczególności ma zastosowanie u osób po 40 roku życia lub osób, u których już rozpoznano czynniki ryzyka CHUK. Wcześniejsza ocena kardiologiczna, nawet po 20 roku życia, jest wskazana u osób, u których rodzice lub rodzeństwo chorują na choroby serca.

Na wizytę u kardiologa powinien udać się pacjent, u którego na podstawie wyników badań wykonanych samodzielnie lub zleconych przez innego lekarza istnieje podejrzenie CHUK. Wizyta kardiologiczna wskazana jest w przypadku stwierdzenia:

• podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego w pomiarach domowych lub w gabinecie lekarza,
• nieprawidłowych wartości spoczynkowej częstości rytmu serca,
• podwyższonych wartości cholesterolu,
• nieprawidłowości w innych badaniach oceniających układ krążenia (troponina, NT-proBNP, BNP).

Niezależnie od wyników badań dodatkowych, wieku, rozpoznanych chorób i stosowanego leczenia na wizytę u kardiologa powinien wybrać się każdy człowiek, u którego występują niepokojące objawy pod postacią:

• bólu zlokalizowanego w klatce piersiowej (dławienie, ucisk, gniecenie itp.),
• duszności przy wysiłku (brak tchu, zadyszka, zatykania itp.),
• uczucia szybkiej i nieregularnej pracy serca (kołatania, drżenie w klatce piersiowej itp.),
• zasłabnięć, utrat przytomności, niewyjaśnionych upadków;
• obrzęków stóp i podudzi, a także zwiększonego obwodu brzucha i uczucia pełności;
• zawrotów głowy, mroczków przed oczami;
• uporczywych bólów głowy.

Należy pamiętać, że najczęściej występujące CHUK (nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, zaburzenia węglowodanowe) nie dają objawów. Ograniczona pozostaje także świadomość negatywnych konsekwencji otyłości i nikotynizmu oraz możliwości ich leczenia. Wizyta u lekarza, który zbada pacjenta pod kątem powyższych obciążeń sercowo-naczyniowych może pomóc w ich wczesnym wykryciu i skutecznym leczeniu. Lekarzem, który dokona takiej oceny może być lekarz kardiolog, lekarz chorób wewnętrznych a także lekarz medycyny rodzinnej.

Stałą i regularną opieką kardiologa powinni być objęci pacjenci z już rozpoznanymi chorobami serca, w szczególności pacjenci z uszkodzeniami narządowymi czyli m.in. po zawale serca, z niewydolnością serca, po operacjach kardiochirurgicznych, z kardiomiopatią. W oparciu o zgłaszane objawy, przebieg choroby i wyniki badań dodatkowych lekarz planuje z pacjentem indywidualnie dobrany harmonogram wizyt i zakres prowadzonych interwencji. Interwencja będzie obejmowała styl życia i postępowanie farmakologiczne ukierunkowane zarówno na optymalną kontrolę choroby serca jak i profilaktykę wtórną. Specjalistycznej opieki, w ramach ośrodków klinicznych z doświadczeniem, wymagają dorośli pacjenci z wrodzonymi wadami serca, którzy często w dzieciństwie wymagali już korekcji kardiochirurgicznej lub przezskórnej.

Jak należy przygotować się do wizyty u kardiologa?

Odpowiednie przygotowanie do wizyty u kardiologa zmniejszy poziom stresu związany z wizytą lekarską i istotnie podniesie wartość diagnostyczną wizyty. Znajomość wyników dotychczasowych badań i stosowanego obecnie leczenia pozwoli ustalić optymalne postępowanie.

Na wizytę u kardiologa należy przygotować:

• zapisane wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego wykonywanych w domu przez tydzień przed wizytą,
• rozpiskę ze stosowanymi lekami – nazwy leków wraz z ich dawkami i porami przyjmowania,
• informację o lekach, które były źle tolerowany lub spowodowały wystąpienie uczulenia,
• wykonywane dotychczas badania dodatkowe – EKG, opis badania echokardiograficznego (ECHO = USG serca), Holtera EKG, ambulatoryjnego monitorowania ciśnienia tętniczego, koronarografii lub tomografii komputerowej naczyń i serca,
• wyniki wykonywanych ostatnio badań laboratoryjnych krwi; na wizytę u kardiologa warto przyjść z badaniami które pozwolą się zorientować w zakresie wyników podstawowych badań, do których należą morfologia krwi, kreatynina, sód, potas, lipidogram, glikemia na czczo, hemoglobina glikowana i TSH,
• karty informacyjne („wypisy”) z hospitalizacji lub karty wizyt dotyczące dotychczasowego leczenia kardiologicznego/internistycznego,
• przed przyjściem do gabinetu warto ustalić czy u najbliższej rodziny rozpoznawano choroby układu krążenia, w szczególności rodziców i rodzeństwa.

Pacjenci, u których występują problemy z pamięcią na wizytę mogą przygotować również notatki dotyczące niepokojących ich objawów a także pytania, które chcieliby zadać podczas wizyty lekarskiej. Za zgodą pacjenta w wizycie może uczestniczyć również osoba towarzysząca pacjentowi, która będzie dla niego wsparciem podczas wizyty i w zastosowaniu się do zaleceń lekarskich.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia?

Zmniejszenie ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia to przede wszystkim kontrola czynników ryzyka. W pierwszej kolejności należy je zidentyfikować. Indywidualne podejście do pacjenta podczas wizyty kardiologicznej pozwala ustalić z jakimi czynnikami mamy do czynienia u konkretnego pacjenta. Przedyskutowanie z pacjentem modyfikowalnych czynników ryzyka, na które jest on narażony pozwala ustalić dalsze postępowanie, w którym kardiolog uwzględni w pierwszej kolejności możliwość modyfikacji stylu życia a następnie potencjalne leczenie farmakologiczne lub zabiegowe.

Zdrowy styl życia stanowi podstawę leczenia kardiologicznego i obejmuje on wiele aspektów życia:

• stosowaną dietę,
• aktywność fizyczną,
• zależność od używek,
• ekspozycję na stres i sposób radzenia sobie z nim,
• zdrowie psychiczne, w tym jakość snu i zachowanie rytmów okołodobowych.

Dieta, która pozwala zmniejszyć ryzyko CHUK to zrównoważona dieta oparta o kilka zasad obrazowo ilustrowanych „talerzem zdrowego jedzenia”, z których najważniejsze są:

• spożywanie co najmniej 400mg warzyw i owoców, ze szczególnym uwzględnieniem roślin strączkowych,
• wybieranie produktów zbożowych pełnoziarnistych, które stanowią źródło błonnika – chleb, makaron, otręby, płatki śniadaniowe,
• ograniczenie spożycia czerwonego mięsa do 350–500 g/tydzień, na rzecz spożywania ryb tłustych zawierających kwasy omega 3 co najmniej 1-2 razy w tygodniu,
• ograniczenie tłuszczów nasyconych i tłuszczów nienasyconych trans, poprzez m.in. wykluczenie żywności przetworzonej i zastąpienia ich tłuszczami pochodzenia roślinnego,
• spożywanie dziennie co najmniej 30 g orzechów,
• ograniczenie zawartości soli i cukru w diecie.

Do diet polecanych w profilaktyce CHUK należą: dieta śródziemnomorska, dieta DASH a także dieta nordycka lub bałtycka i dieta planetarna.

Pacjenci mogą się obecnie wspierać znakomicie opracowanymi zaleceniami, które publikują na swoich stronach organizacje publiczne:

• Darmowy plan żywieniowy DASH NADCIŚNIENIE: http://diety.nfz.gov.pl
• Zalecenia dietetyczne: https://ncez.pzh.gov.pl/

Zalecenia aktywności fizycznej zmierzające do redukcji siedzącego trybu życia należy dobrać indywidualnie podczas wizyty pacjenta. Muszą one uwzględniać zarówno możliwości fizyczne pacjenta wynikające z jego wieku, masy ciała, jak też obciążenia chorobami układu krążenia i nie tylko. Dobranie ćwiczeń wspólnie z pacjentem pozwoli na wybranie preferowanego rodzaju aktywności z większą szansą na jej utrwalenie a stopniowe wyznaczanie celów treningowych umożliwi uniknięcie zniechęcenia się pacjenta.

Zaleca się, aby podejmować co najmniej 150-300 minut tygodniowo aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności (szybkie chodzenie, wolna jazda na rowerze, taniec towarzyski, aquaaerobic) lub 75-150 minut aktywności fizycznej o dużej intensywności (bieganie, szybka jazda na rowerze, pływanie). Możliwe jest stosowanie treningów o mieszanej intensywności a także wzbogacanie treningu aerobowego treningiem oporowym. Należy pamiętać, że każde zwiększenie wymiaru aktywności fizycznej wiąże się z korzystnymi wynikami. Lekarz kardiolog pomoże dobrać pacjentowi indywidualnie zakres zalecanych ćwiczeń i związane z nimi ograniczenia.

Zdrowy styl życia to unikanie używek. Zarówno zalecenia kardiologiczne jak i pozostałych towarzystw naukowych nie zalecają spożywania alkoholu. Prowadzone dyskusje dotyczące potencjalnych korzyści związanych ze stosowaniem śladowych dawek alkoholu w diecie nie przełożyły się dotychczas na sformułowanie zaleceń, które mogłyby być skutecznie przestrzegane i jednocześnie wiązały były się z korzyścią dla zdrowia. W razie uzależnienia pacjenta od wyrobów tytoniowych lekarz może w gabinecie przeprowadzić rozmowę z pacjentem, ocenić szanse na pozbycie się nałogu i zaplanować działania z ewentualnym wsparciem farmakoterapii i nikotynową terapią zastępczą.

Celem uzyskania profesjonalnego wsparcia pacjenci zachęcani są do korzystania z zespołu Telefonicznej Poradnia Pomocy Palącym (TPPP) pod numerami telefonów 801 108 108 lub dla telefonów komórkowych 22 211 80 15. Dodatkowe informacje i poradnictwo pacjenci mogą otrzymać na stronie: http://www.jakrzucicpalenie.pl

Małe i umiarkowane spożycie kawy (do 3-4 kubków dziennie) nie jest szkodliwe, a może mieć korzystny wpływ na zdrowie. Ograniczenia dotyczące spożycia kawy dotyczą dużych ilości spożywanych, w szczególności kaw niefiltrowanych (parzona, turecka, zalewajka). Ponad to, u niektórych pacjentów należy wziąć pod uwagę, że substancje stymulujące typu kofeiny lub teiny mogą przyczyniać się do nasilenia zaburzeń rytmu i objawów niepokoju.

Zwiększone narażenie na stres i zaburzenia snu, często powiązane z utratą tzw. work-life balance mają konsekwencje kardiologiczne w postaci zwiększonego ryzyka wystąpienia CHUK lub nagłych zdarzeń typu zawału serca i udaru. W przypadku zaobserwowania u siebie problemów ze snem, zaburzeń cyklu dobowego, trudności w radzeniu sobie ze stresem w pracy lub życiu codziennym zadbanie o uzyskanie pomocy i wsparcia psychicznego może ograniczyć ich negatywny wpływ na zdrowie. Zasięgnięcie porady psychiatrycznej pozwoli ocenić niezbędny zakres opieki psychologicznej, możliwość poprawy jakości snu i ewentualną zasadność zastosowania terapii.

Autor:
Lek. Jastrzębski Jan
Kardiolog

Przyjmuje pacjentów dorosłych w Centrum Medycznym Grapa Medica