„Zdrowie nie jest wszystkim, ale bez zdrowia wszystko jest niczym.” – Artur Schopenhauer

Wiedzieć więcej nt. zdrowia psychicznego – niezbędnik każdego.

Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego.

Spróbuj zrozumieć, zanim ocenisz

Treść artykułu jest przeznaczona dla każdego z nas – obecnych i potencjalnych pacjentów, dla osób, którzy pragną wiedzieć co oznaczają nasze emocje i jak sobie z nimi radzić.

„Rozumienie jest trudne, dlatego większość ludzi ocenia.”
Carl Gustav Jung

Mimo, że co czwarty Polak doświadczył przynajmniej raz w życiu zaburzeń natury psychicznej, zaburzenia psychiczne bywają wciąż wstydliwe i często są powodem bolesnego odrzucenia. Pamiętajmy, że stygmatyzacja stanowi poważną przeszkodę w leczeniu i procesie zdrowienia osób z chorobami psychicznymi. Powoduje dodatkowe trudności nie tylko dla samych pacjentów, ale również dla ich rodzin.

Czym jest stygmatyzacja?

Stygmatyzacja osób z zaburzeniami, chorobami psychicznymi to proces, w którym osoby  te są negatywnie postrzegane i odrzucane przez społeczeństwo na podstawie swojego stanu zdrowia psychicznego.  Stygmatyzacja często wynika z braku wiedzy i powielania stereotypów na temat chorób psychicznych oraz braku realnego kontaktu z osobami, które zmagają się z tymi chorobami. Stygmatyzacja osób chorujących może prowadzić do izolacji społecznej, problemów w pracy, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji międzyludzkich oraz do zmniejszenia szans na pełne i satysfakcjonujące życie.

W odniesieniu do osób zmagających się z zaburzeniami natury psychicznej, pojęcie stygmatyzacji obejmuje swoim zasięgiem kilka negatywnych, powiązanych ze sobą postaw prezentowanych w społeczeństwie:

• dystansowanie się – unikanie zawierania znajomości, czy też ograniczenie kontaktu,
• dewaluację i stereotypizację – upowszechnianie negatywnych, a przy tym znacząco uproszczonych, stereotypowych opinii;
• delegitymację – wprowadzenie prawnych ograniczeń dotyczących możliwości działań w jakimś obszarze;
• segregację – blokowanie dostępu do pewnych form aktywności, które „są zarezerwowane” wyłącznie dla osób zdrowych;
• eksterminację – najbardziej drastyczną formę

Stygmatyzacja osób z zaburzeniami i chorobami psychicznymi jest szkodliwa z kilku powodów:

• Izolacja społeczna – osoby, które doświadczają stygmatyzacji często mają problemy z nawiązywaniem relacji społecznych i integracją z grupą. Mogą doświadczać wielu nieprzyjemnych emocji: wstydu, poczucia winy, smutku. Czują się bardzo samotne.
• Brak dostępu do pomocy – stygmatyzacja często prowadzi do tego, że osoby chore psychicznie nie szukają pomocy medycznej lub terapeutycznej z obawy przed wyśmianiem i odrzuceniem. Tym samym nie otrzymują niezbędnej pomocy, która mogłaby pomóc im w leczeniu i prowadzeniu satysfakcjonującego życia.
• Słabsze efekty leczenia – stygmatyzacja może wpłynąć na osoby chore psychicznie w sposób negatywny, osłabiając ich wiarę w siebie i skuteczność leczenia. Tym samym pacjenci mogą mieć mniejsze szanse na pełne i szybkie wyzdrowienie.
• Wpływ na samopoczucie – stygmatyzacja może wpłynąć na osoby chore w sposób negatywny, zwiększając ich poziom stresu, niepokoju i myśli depresyjnych . Pacjenci mogą czuć się gorsi od reszty społeczeństwa, a ich choroba może stać się dla nich źródłem wstydu i poczucia winy.

Wszystkie te czynniki znacząco wpływają na jakość życia osób doświadczających trudności w zakresie zdrowia psychicznego i utrudniają im dostęp do pełnej integracji ze społeczeństwem. Dlatego też przeciwdziałanie procesowi stygmatyzacji i promowanie szerszej akceptacji i zrozumienia dla osób z zaburzeniami i chorobami psychicznymi jest tak ważna. Pamiętajmy, że to przede wszystkim od nas zależy, jakie mamy nastawienie do osób chorujących, jakiego języka używamy mówiąc o takich osobach i czy traktujemy choroby natury psychicznej tak samo jak wszystkie inne choroby fizyczne. Nie ma powodów aby traktować je inaczej.

Jaka jest przyczyna, że rodzina i bliscy negują chorobę lub ją ukrywają?

Istnieje wiele powodów, dla których rodzina i bliscy mogą negować chorobę osoby cierpiącej na zaburzenia psychiczne lub j ukrywać. Poniżej przedstawiam najczęstsze z nich:

• Brak wiedzy – niektórzy ludzie mogą nie mieć wystarczającej wiedzy na temat zaburzeń psychicznych, co prowadzi do braku zrozumienia dla sytuacji osoby chorej oraz do nieuznawania objawów choroby.
• Wstyd i niechęć do przyznania się – choroby psychiczne wciąż są traktowane przez część społeczeństwa jako temat tabu. W związku z tym niektóre osoby mogą się wstydzić lub czuć niechęć do przyznania się do choroby, a ich rodzina i bliscy z kolei ukrywają stan zdrowia, aby uniknąć stygmatyzacji.
• Nadzieja na samoleczenie – zdarza się, że ludzie wierzą, że osoba chora psychicznie może wyzdrowieć sama, bez pomocy specjalisty. Tym samym nie szukają oni pomocy medycznej, a ich rodzina i bliscy nie chcą ujawniać choroby, licząc na poprawę stanu zdrowia bez leczenia.
• Strach przed konsekwencjami – niektórzy ludzie obawiają się, że ujawnienie choroby może prowadzić do negatywnych konsekwencji, takich jak utrata pracy, odrzucenie przez społeczeństwo czy problemy z ubezpieczeniem zdrowotnym.
• Brak zaufania do służby zdrowia – niektóre osoby mają złe doświadczenia związane z leczeniem w służbie zdrowia, co prowadzi do braku zaufania do specjalistów. W związku z tym nie szukają oni pomocy medycznej, a ich rodzina i bliscy ukrywają stan zdrowia, aby uniknąć kontaktu ze służbą zdrowia.

Ważne jest, aby zrozumieć, że zaburzenia psychiczne są chorobami, które wymagają leczenia i wsparcia. Świadomość tego faktu zachęca nas aby pomagać osobom chorym psychicznie w szukaniu pomocy medycznej i leczeniu, a także promować zrozumienie i akceptację w społeczeństwie dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Co możemy zrobić dla osoby z najbliższego otoczenia, która doświadcza trudności w zakresie zdrowia psychicznego?

Oto kilka sposobów, w jaki można pomóc osobie z zaburzeniami psychicznymi w najbliższym otoczeniu:

• Zrozumienie i wsparcie – jednym z najważniejszych sposobów pomocy jest zrozumienie i wsparcie dla osoby chorej. Zrozumienie objawów i zachowań osoby chorej, a także pokazanie jej, że jest się jej bliskim i gotowym do pomocy, może pomóc jej w radzeniu sobie z chorobą.
• Pomoc medyczna – istnieje wielu specjalistów, którzy mogą pomóc osobom z zaburzeniami psychicznymi. Pomoc może być dostępna u psychologa, psychoterapeuty  lub  Ważne jest, aby zachęcać osobę chorą do szukania pomocy medycznej, a także wspierać ją w procesie leczenia.
• Praktykowanie samoopieki – samopomoc jest również ważna. Można pomóc osobie chorującej w praktykowaniu samoopieki, takiej jak dbanie o zdrowie, regularne jedzenie i sen, aktywność fizyczna.
• Promowanie akceptacji i zrozumienia – społeczne akceptowanie osób z zaburzeniami psychicznymi jest kluczowe dla poprawy jakości życia dla nich samych i ich bliskich. Dlatego ważne jest, aby promować akceptację i zrozumienie, a także rozmawiać o ich problemach, aby pomóc w usunięciu stygmatyzacji.
• Utrzymywanie codziennej rutyny – ważne jest, aby zachęcać osobę chorą do utrzymania codziennej rutyny i regularnych działań, takich jak praca, szkoła lub inne aktywności, które pomogą utrzymać ich zdrowie psychiczne i emocjonalne.
• Wsparcie emocjonalne – choroba psychiczna może być trudnym doświadczeniem dla pacjenta i jego bliskich. Dlatego ważne jest, aby okazywać wsparcie emocjonalne i okazywać zainteresowanie dobrym samopoczuciem osoby chorej psychicznie.

Mówiąc o stygmatyzacji trzeba wspomnieć o istotnym zjawisku jakim jest tzw. autostygmatyzacja. Polega ona na uwewnętrznianiu  i odnoszeniu do siebie negatywnych postaw społecznych. Człowiek w obliczu choroby może stać się dla siebie oparciem i wykazać ogromną wolę walki o własne zdrowie i życie. Jednakże pacjenci z zaburzeniami psychicznymi często myślą o swojej chorobie stereotypowo. Ma to zapewne związek z faktem, iż jeszcze przed zachorowaniem dorastają i wychowują się w społeczeństwie negatywnie odnoszącym się do osób chorych psychicznie.

Jakie są najczęstsze choroby psychiczne?

Występowanie zaburzeń psychicznych stale wzrasta. Z badań wynika, że aż 25% Polaków ma albo będzie zmagać się z zaburzeniami psychicznymi w swoim życiu. Mam tutaj na myśli poważne kryzysy psychiczne, wymagające specjalistycznej pomocy.
Obecnie do najczęstszych chorób psychicznych zalicza się:

• zaburzenia osobowości;
• uzależnienia – zarówno od substancji jak i behawioralne;
• zaburzenia lękowe i związane ze stresem;
• zaburzenia nastroju – w dużej mierze depresja, ale też choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD);
• schizofrenię.

Co ciekawe, już samo rozpoznanie choroby psychicznej, czyli postawienie diagnozy, ma cechy zbieżne ze stygmatem. Poprzez diagnozę,  osoba zostaje automatycznie zaklasyfikowana do grupy ludzi o nieakceptowanych społecznie cechach. Diagnoza staje się tutaj w pewnym stopniu etykietą odróżniającą osoby zdrowe od tych doświadczających kryzysu psychicznego. Z kolei stopień stygmatyzacji osób obciążonych chorobą psychiczną jest zależny nie tylko od postawionej diagnozy, ale także od przeświadczenia otoczenia o odpowiedzialności chorego za swoją chorobę.

Pamiętajmy, żeby nie obwiniać chorego za fakt zachorowania.  Istnieje wiele przyczyn, które doprowadzają osobę np. do depresji, wiele z nich jest niezależnych od osoby. Nie oceniajmy jeśli nie znamy historii życia człowieka, wszystkich jego doświadczeń, myśli, uczuć.  Każdy człowiek, którego spotykamy na swojej drodze, coś aktualnie przeżywa i wcale nie musi się tym z nami dzielić, ani nie ma tego faktu wypisanego na twarzy. Spróbujmy pamiętać o tym na co dzień.

Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że w ciągu kilku najbliższych lat depresja będzie najczęściej występującą chorobą. Obecnie na świecie liczba chorych wynosi ponad 350 mln, zaś w Europie blisko 85 mln. Oficjalnie w Polsce zmaga się z nią ok. 1,5 mln osób

Biorąc pod uwagę fakt, że na samą depresję choruje obecnie na świecie 350 mln ludzi (dane WHO), a w Polsce w trakcie pandemii liczba osób chorujących wzrosła do 4 mln. . Przeciętny człowiek najprawdopodobniej spotyka w swoim życiu osoby z zaburzeniami psychicznymi, ale prawdopodobnie ich diagnoza pozostaje dla niego tajemnicą, właśnie ze względu na lęk przed stygmatyzacją, a on sam nie zdaje sobie sprawy z ich stanu psychicznego. Postrzeganie osób z chorobami psychicznymi opiera się głównie na stereotypach.

W jaki sposób możemy przeciwdziałać stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi?

Wszyscy możemy w jakimś stopniu przyczynić się do przeciwdziałania procesowi stygmatyzacji. Zaczynając od uświadomienia sobie faktu, że choroba psychiczna jest taką samą chorobą jak każda inna choroba. Zazwyczaj nie wstydzimy się i nie czujemy się gorsi z powodu grypy, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy. Dlaczego więc zaczynamy odczuwać wstyd lub poczucie winy w związku z poznaniem diagnozy dotyczącej depresji czy choroby afektywnej dwubiegunowej? Lub zaczynamy odczuwać niechęć do osób z naszego otoczenia o których dowiedzieliśmy się, że chorują psychicznie. Zazwyczaj nie czekamy zbyt długo ze zgłoszeniem się do specjalisty, kiedy odczuwamy dolegliwości fizyczne, dlaczego więc mielibyśmy zwlekać z pójściem do psychoterapeuty kiedy boli dusza?  Psychoterapia jest procesem, który leczy choroby natury psychicznej. Czasami  ze wsparciem farmakologicznym, lecz często nie jest ono konieczne.

Aby zmniejszyć stygmatyzację osób z zaburzeniami psychicznymi, konieczne jest zwiększenie świadomości społecznej i edukacja na temat tych chorób oraz ich wpływu na życie osób nimi dotkniętych. Warto również promować w mediach społecznościowych i innych kanałach przekazu pozytywne przykłady osób z chorobami psychicznymi, które pokonują trudności i prowadzą pełne życie. Za sprawą wieloletniej kampanii Twarze Depresji, w której znane osoby dzielą się swoimi historiami udało się chociaż częściowo osłabić stygmat wspomnianej wcześniej depresji – efektem jest chociażby zwiększenie w społeczeństwie gotowości do korzystania z psychoterapii.

Dla pacjentów bardzo ważna jest świadomość, że choroba nie definiuje ich jako osoby i że z pomocą odpowiedniej terapii i wsparcia mogą prowadzić pełne i satysfakcjonujące życie.

Przydatne linki:

Gdzie zgłosić stygmatyzowanie/dyskryminację osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu piaseczyńskiego.

https://mgops.piaseczno.eu/pomoc-specjalistyczna/pomoc-psychologiczna/

Jakie są prawa pacjenta/osoby z chorobą psychiczną

https://www.gov.pl/web/rpp/prawa-pacjenta